ดอยแม่สลอง เป็นที่ตั้งของ หมู่บ้านสันติคิรี ตำบลแม่สลองนอก อำเภอแม่ฟ้าหลวง เดิมชื่อ บ้านแม่สลองนอก เป็นชุมชนผู้อพยพจากกองพล 93 จากสหภาพพม่าเข้ามาในเขตไทย จำนวนสองกองพันคือ กองพันที่ 3 เข้ามาอยู่ที่อำเภอฝาง จังหวัดเชียงใหม่ และกองพันที่ 5 อยู่ที่บ้านแม่สลองนอก ตั้งแต่ พ.ศ. 2504 เพื่อใช้เป็นกันชนกับชนกลุ่มน้อย ทำให้ดอยแม่สลองในยุคแรกเป็นดินแดนลี้ลับต้องห้าม มีปัญหายาเสพติดและกองกำลังติดอาวุธมาตลอด ทางการไทยได้พยายามแก้ปัญหา โอนกองกำลังเหล่านี้มาอยู่ในความดูแลของกองบัญชาการทหารสูงสุด
กระทั่งปี พ.ศ. 2515 คณะรัฐมนตรีมีมติรับทหารจีนคณะชาติให้อาศัยในแผ่นดินไทยอย่างเป็นทางการ ยุติการค้าฝิ่น ปลดอาวุธ และหันมาทำอาชีพเกษตรกรรม โดยได้ริเริ่มโครงการปลูกชา และปลูกสนสามใบเพื่อทดแทนป่า ชุมชนบนดอยแม่สลองได้ชื่อใหม่เป็น บ้านสันติคีรี มีการออกบัตรประชาชนให้เมื่อปี พ.ศ. 2521 จากนั้นดอยแม่สลองคืนสู่ความสงบนับแต่นั้นมา
จึงไม่แปลกหากบรรยากาศบนดอยแม่สลองจึงเต็มไปด้วยกลิ่นอายของวิถีชีวิต และวัฒนธรรมความเป็นอยู่แบบชาวจีนแถบมณฑลยูนนาน ที่ประกอบอาชีพเกษตรกรรมปลูกชาและพืชผักเมืองหนาว รวมถึงอาหารการกินเลื่องชื่ออย่าง "ขาหมู" และ "หมั่นโถ" แถมช่วงเดือนธันวาคมถึงกุมภาพันธ์ ดอกนางพญาเสือโคร่ง หรือ ซากุระดอย ซึ่งเป็นซากุระสีชมพูอมขาวพันธุ์ที่เล็กที่สุด จะบานสะพรั่งตลอดแนวทางขึ้นดอยแม่สลอง
สำหรับแหล่งท่องเที่ยวอื่น ๆ ที่น่าไปสัมผัสนั้น ได้แก่ การชมไร่ชาและศึกษาวิธีการผลิตชา เพราะเป็นที่ทราบกันดีอยู่แล้วว่า ดอยแม่สลอง เป็นพื้นที่ที่มีการปลูกชาที่ดีที่สุดของประเทศ จึงไม่ต้องแปลกใจหากคุณขึ้นไปแล้วจะพบกับไร่ชากว้างสุดลูกหูลูกตา ที่เรียงรายกันเป็นขั้นบันไดอย่างงดงามเขียวขจี ที่สำคัญเมื่อมาเยือนที่นี่แล้ว ก็ไม่ควรพลาดชิมชารสชาตินุ่มลิ้น หอม กลมกล่อมสักจอกสองจอกให้ชุ่มคอ
จากนั้นต้องไปเยือน อนุสรณ์สถานอดีตทหารจีนคณะชาติภาคเหนือ ประเทศไทย ที่สร้างขึ้นเพื่อเป็นอนุสรณ์ระลึกถึงประวัติศาสตร์ว่าที่ บ้านสันติคีรี เป็นหมู่บ้านของอดีตทหารจีนคณะชาติ (ทจช.ก๊กมินตั๋ง) กองพล 93 ได้ช่วยราชการไทยต่อสู้และปราบปรามคอมมิวนิสต์ในพื้นที่ ดอยหลวง ดอยขาว และดอยผาหม่น จังหวัดเชียงราย พ.ศ. 2514 - 2528 และพื้นที่เขาย่า จังหวัดเพชรบูรณ์ ในปี พ.ศ. 2524 จากการสู้รบดังกล่าว อดีตทหารจีนคณะชาติได้เสียชีวิตและบาดเจ็บทุพพลภาพเป็นจำนวนมาก รัฐบาลไทยจึงกำหนดสถานะให้อดีตทหารจีนและคณะชาติเหล่านั้น เป็นผู้ทำคุณประโยชน์แก่ประเทศไทย และให้แปลงสัญชาติเป็นไทยได้ ซึ่งทำให้อดีตทหารจีนคณะชาติเหล่านี้ สำนึกในพระมหากรุณาธิคุณขององค์พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวฯ เป็นอย่างมาก
ทั้งนี้ อนุสรณ์สถานอดีตทหารจีนคณะชาติ ถูกออกแบบก่อสร้างและตกแต่งอย่างสวยงามด้วยสถาปัตยกรรมจีน ข้างในเป็นที่รวบรวมข้อมูล ประวัติความเป็นมาของชุมชนแม่สลอง ประวัติของคณะทหารจีนคณะชาติ ความเหนื่อยยาก การตั้งรกรากอยู่ในประเทศไทย และมีห้องสมุดที่เก็บรวบรวมข้อมูลที่เกี่ยวข้องไว้เป็นหลักฐานอ้างอิง มีการจัดแสดงภาพถ่ายประวัติศาสตร์ความเป็นมา รูปภาพ และสิ่งสำคัญต่าง ๆ บนดอยแม่สลองที่ได้เกิดขึ้นในอดีต โดยนักท่องเที่ยวที่เข้าชมได้ทุกวัน ระหว่างเวลา 08.00-17.00 น. เสียค่าบำรุงสถานที่คนไทย 30 บาท คนต่างชาติ 50 บาท สอบถามรายละเอียด โทรศัพท์ 053-765114-9 หรือ อบต.แม่สลองนอก โทรศัพท์ 0 5376 5129
ต่อด้วยไปไหว้พระ ณ พระธาตุศรีมหาโพธิ์มงคลบุญชุ่ม เมืองแม่สลอง ซึ่งเป็นวัดที่ชาวราษฎรแม่สลองทุกชนเผ่า ร่วมกับ ครูบาบุญชุ่ม สร้างถวายเมื่อวันที่ 5 พฤศจิกายน พ.ศ. 2549 เนื่องในวโรกาสที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงครองราชย์ครบ 60 ปี และพระชนมายุครบ 80 พรรษา โดยภายในอุโบสถมีพระพุทธรูปที่ศักดิ์สิทธิ์ และเป็นที่เคารพของราษฎรในพื้นที่
ก่อนจะไปเยี่ยมชม สุสานนายพลต้วน ซี เหวิน อดีตผู้นำทหารจีนฮ่อแห่งกองพันที่ 5 กองพล 93 เป็นอีกสถานที่หนึ่งที่นักท่องเที่ยวนิยมไปเยี่ยมเยียน โดยเฉพาะนักท่องเที่ยวชาวไทยเชื้อสายจีนนิยมขึ้นไปเคารพศพนายพลต้วน โดยตัวสุสานสร้างด้วยหินอ่อนทั้งหมด แท่นหินอ่อนบรรจุร่างนายพลต้วน ซี เหวิน อยู่ภายในศาลาเก๋งจีนขนาดใหญ่ สีขาว พื้นปูหินอ่อน ด้านหลังแท่นบรรจุศพ มีภาพถ่ายเก่าแก่เกี่ยวกับประวัติและผลงาน
ด้านหน้าเป็นลาดเนิน มีตัวอักษร "ต้วน" ภาษาจีน สีทองบนพื้นสีฟ้า สุสานนายพลต้วน ตั้งอยู่บนเนินเหนือหมู่บ้าน ระดับความสูงประมาณ 1,300 เมตร สร้างเมื่อปี พ.ศ. 2523 บริเวณที่ตั้งสุสานยังเป็นจุดชมทิวทัศน์ของดอยแม่สลองได้อย่างกว้างไกล สามารถมองเห็นบ้านสันติคีรีในหุบต่ำลงไปเบื้องล่าง เป็นจุดชมทิวทัศน์ของหมู่บ้านที่ดีจุดหนึ่ง
จากนั้นไปไหว้ พระบรมธาตุเจดีย์ศรีนครินทราสถิตมหาสันติคีรี ตั้งอยู่บนยอดดอยสูงสุดของแม่สลอง ห่างจากหมู่บ้านประมาณ 4 กิโลเมตร ตั้งอยู่บนยอดสูงสุดที่ระดับความสูง 1,500 เมตร ห่างจากหมู่บ้านสันติคีรี 4 กิโลเมตร มีถนนลาดยางตัดขึ้นไปยังพระบรมธาตุฯ สร้างแล้วเสร็จเมื่อราวปี พ.ศ. 2539 เพื่อถวายเป็นพระราชกุศลแด่สมเด็จย่า
เป็นเจดีย์แบบล้านนาประยุกต์ บนฐานสี่เหลี่ยมลดชั้น สูงประมาณ 30 เมตร ฐานกว้างด้านละประมาณ 15 เมตร ประดับกระเบื้องสีเทา มีซุ้มจระนำด้านละสามซุ้ม เรือนธาตุประดับพระพุทธรูปยืนสี่ทิศ องค์ระฆังประดับแผ่นทอง แกะสลักลวดลาย ใกล้กับองค์เจดีย์เป็นวิหารแบบล้านนาประยุกต์ที่ตั้งของพระบรมธาตุฯ เป็นจุดสูงสุดของเทือกดอยแม่สลอง จึงชมทิวทัศน์ได้กว้างไกล โดยเฉพาะในยามเย็น ขณะเดียวกันองค์พระธาตุยังเด่นเป็นสง่า มองเห็นแต่ไกล เป็นสัญลักษณ์อีกอย่างของดอยแม่สลอง
ปิดท้ายด้วยการขี่ม้าชมวิวทิวทัศน์รอบ หมู่บ้านสันติคีรี ไปสัมผัสกับวิถีชีวิตที่แตกต่างของชาวเขาหลายชนเผ่า เช่น อาข่า เย้า กะเหรี่ยง และม้ง ซึ่งมีถิ่นกำเนิดจากจีนตอนใต้และพม่า ซึ่งชนเผ่าต่างก็มีภาษาเป็นของตนเอง และมีประเพณีและวิถีปฏิบัติแบบนับถือผี แต่ก็สามารถอาศัยร่วมกันได้อย่างสันติ
การเดินทาง
ใช้เส้นทางเชียงราย-แม่จัน 28 กิโลเมตร เลยจากอำเภอแม่จันไป 1 กิโลเมตร มีทางแยกซ้ายไป 23 กิโลเมตร ผ่านหมู่บ้านผาเดื่อ ซึ่งเป็นจุดแวะชมและซื้อหัตถกรรมชาวเขา จากนั้นเดินทางจากบ้านอีก้อสามแยก (ทางขวาไปหมู่บ้านเทิดไทย) ตรงไปดอยแม่สลอง ระยะทาง 10 กิโลเมตร รวมระยะทางจากเชียงราย 64 กิโลเมตร
ซึ่งเป็นทางลาดยางตลอดสาย และจากดอยแม่สลองมีถนนเชื่อมต่อไปถึงบ้านท่าตอน อำเภอฝาง จังหวัดเชียงใหม่ ระยะทาง 45 กิโลเมตร ในกรณีไม่ได้ขับรถมาเอง ให้ขึ้นรถประจำทางจากตัวเมืองเชียงราย แล้วไปต่อรถสองแถวที่ปากทางขึ้นดอยแม่สลอง สอบถามรายละเอียดโทรศัพท์ 08 1024 0813
